.JPG)
KAULI YA SERIKALI KUHUSU TOZO IKITOLEWA NA MHESHIMIWA DKT. MWIGULU LAMECK NCHEMBA MADELU
(MB),
WAZIRI WA FEDHA
NA MIPANGO
______________________________
Mheshimiwa Spika, itakumbukwa kuwa, katika mwaka wa fedha 2021/22, Sheria ya Malipo ya Taifa, Sura na. 437 (National Payment System Act, Cap. 437) ilifanyiwa marekebisho kupitia Sheria ya Fedha ya mwaka 2021 na kuanzisha tozo ya miamala ya kutuma na kutoa fedha kwa njia ya simu za mikononi yaani, Mobile Money Transaction Levy. Sambamba na tozo hii, tulipandisha tozo kwenye mafuta kwa ajili ya kutunisha mfuko wa TARURA na Mfuko wa Elimu ya juu. Lengo la kuanzisha tozo hizi ni kuunganisha nguvu na umoja wa Watanzania wote katika kuiwezesha Serikali kuongeza kasi ya kutekeleza miradi hasa ile iliyokosa fedha kutokana na ufinyu wa bajeti ili kuwakwamua wananchi dhidi ya ukosefu wa huduma za jamii-msingi kwa kuzingatia kuwa sura ya bejeti yetu karibu kila mahitaji ni mahitaji ya lazima.Mahitaji ya lazima yanayolindwa kwa mfano SGR, TANROADS, Bwawa la Umeme, REA, TARURA, Maji, Elimu, Mikopo ya Elimu ya Juu, Elimu bila Ada, Mishahara, Deni la Taifa, Afya ni takribani 27.9 trilion na makusanyo ya ndani ni takribani 28.01trilioni.
Mheshimiwa Spika, Serikali haina malengo ya
kutoza Wananchi wake kodi/tozo kwa ajili ya kuwapa mzigo tu, bali inalenga
kuwahusisha Watanzania wote kwa umoja wetu katika juhudi za kujikwamua
kimaendeleo. Kwa mfano, tulipofanya
uamuzi huu:
a)
Tulikuwa na hali mbaya sana ya barabara za vijijini
zilizokosa matengenezo kwa ufinyu wa bajeti, kadhalika, tulikuwa na vijiji ambavyo
havijawahi kuwa na barabara ya aina yeyote tangu nchi hii ipate uhuru, akina mama
wajawazito walikuwa wakibebwa kwa vitanda kupelekwa hospitali na wengine
kupoteza maisha njiani, watoto wa shule wakibebwa na maji kwa vijito tu kukosekana
kwa madaraja;
b)
Tulikuwa na kilio kikubwa sana cha ukosefu wa vituo vya
afya vya kisasa vijijini, wagonjwa wote walikuwa wanalazimika kutegemea hospitali
za wilaya tu, maeneno mengine hata hospitali za wilaya hazikuwepo, sehemu nyingine
wananchi walilazimika kwenda hospitali za mikoa jirani. Tulikuwa tunapoteza maisha
ya watanzania kutokana na umbali wa kufuata huduma za afya;
c)
Tulikuwa na kilio kikubwa cha uwepo wa maboma ya
madarasa na nyumba za walimu yaliyojengwa kwa nguvu za wananchi na yaliyokaa
muda mrefu bila kukamilishwa ilhali
kukiwa na uhitaji mkubwa wa madarasa kutokana na ongezeko kubwa la watoto;
d)
Tulikuwa na kilio kikubwa cha wanafunzi waliokosa
mikopo ya elimu ya juu wapatao 26,000 wakijumuisha mwaka juzi na mwaka jana. Hawa
ni watoto wa kitanzania hasa hasa wanaotoka katika familia masikini ambao ndoto
zao za kufika chuo kikuu zilikuwa zinaishia hapo; na
e)
Tulikuwa na kilio kikubwa cha maji hasa hasa vijijini,
jambo hili lilikuwa linaathiri sana shughuli za maendeleo kwa mfano kila mtoto
abebe galoni ya maji na kuibajeti kwa siku nzima, walimu kufuata maji maeneo ya
mbali, vijana wanaotaka kujenga kuingia gharama kubwa kwa kununua maji
yanayopimwa kwa ndoo pamoja na kukosekana kwa mahitaji ya maji katika maeneo muhimu kama Hosipitalini.
Mheshimiwa Spika, makusanyo
ya tozo ya miamala yameiwezesha Serikali kutoa huduma za msingi za Wananchi
wetu katika mwaka wa fedha 2021/22. Mathalani, Serikali ilitumia jumla shilingi
bilioni 7 zilitokana na tozo ya miamala kwa ajili kujenga madarasa. Vilevile, Serikali
ilitumia jumla ya shilingi bilioni 143.7 kwa ajili ya ujenzi wa vituo vya afya
ambapo kati ya fedha hizo, shilingi bilioni 117 sawa na asilimia 81.4 ya fedha
zote zilitokana na tozo ya miamala. Kadhalika, Serikali ilitumia jumla ya shilingi
bilioni 611.3 kwa ajili ya mikopo ya elimu ya juu na kati ya fedha hizo,
shilingi bilioni 221.3 zilitokana na tozo. Kwa upande wa TARURA, Serikali
ilitumia jumla ya shilingi bilioni 735.7 kwa ajili ya ujenzi wa barabara
vijijini ambapo kati ya kiasi hicho shilingi bilioni 13.5 zilitokana na tozo
kwenye miamala na kiasi kingine ni tozo kwenye mafuta.
Mheshimiwa Spika, katika mwaka wa fedha
2022/23, kulikuwa na mahitaji muhimu na ya lazima ambayo yangekosa fedha
kutokana na ufinyu wa bajeti. Baadhi ya masuala muhimu ambayo yangeathiriwa
kama tungefuta kabisa chanzo hiki ni:
a)
Tungeelekeza fedha za mkopo wa ECF kwenye madarasa
mwaka huu, tusingeweza kupeleka bilioni 954 kwenye kilimo zinazolenga kujenga
miundombinu ya umwagiliaji, mbegu bora pamoja na block farming. Serikali
ilitumia busara ya kiuchumi kupeleka fedha hizo kwenye sekta za uzalishaji ili
kutengeneza ajira kwa vijana, na fedha za kutoa huduma za jamii zitafutwe
kutoka kwenye tozo;
b)
Tungeelekeza fedha za mkopo wa ECF kwenye ujenzi wa VETA
mwaka huu, tusingeweza kupeleka bilioni 145 kwenye mifugo, uvuvi na wamachinga zinazolenga
kujenga na kununua boti za uvuvi, kuchochea ukuaji wa sekta ya mifugo na
kujenga miundombinu na mitaji kwa wamachinga. Katika suala hili pia, Serikali
ilitumia busara ya kiuchumi kupeleka fedha hizo kwenye sekta za uzalishaji na fedha za kutoa huduma za jamii zitafutwe
kutoka kwenye tozo;
c)
Tungeelekeza fedha za mkopo wa AfDB kwenye ujenzi wa
madarasa na VETA mwaka huu, tusingeweza kupeleka bilioni 150 kwenye ruzuku ya
mbolea ili kuwasaidia wakulima wazalishe chakula cha kutosha kwa ajili ya nchi
yetu na kudhibiti mfumuko wa bei. Hapa pia, Serikali ilitumia busara ya
kiuchumi kupeleka fedha hizo kwenye sekta za uzalishaji na fedha za kutoa huduma za jamii zitafutwe
kutoka kwenye tozo; na
d)
Tungeamua kutotoa ruzuku ya shilingi bilioni 100 kwenye
mafuta kila mwezi tungeweza kuelekeza fedha hizo kujenga madarasa yote, VETA na
mengineyo. Hata hivyo, tungeweza kuwa na mfumuko wa bei ambao ungeleta athari
kubwa kwenye uchumi ikiwemo kupanda kwa gharama za maisha ambazo zisingehimilika
hususan kwa wananchi wa kawaida.
Mheshimiwa Spika, Hivyo, Serikali ilitarajia
kukusanya takriban shilingi bilioni 500 kutokana na tozo ya miamala ya simu na
benki na kuzielekeza katika;
a)
Ujenzi wa madarasa 8,000 nchi nzima ambapo mahitaji ya
madarasa bado yanakadiriwa kuwa 17,000;
b)
Kujenga vyuo vya VETA 72 kwenye Wilaya zisizo na vyuo vya
ufundi nchini;
c)
Kutekeleza mpango wa elimu bila ada kwa kidato cha tano
na sita; na
d)
Kuendelea na ujenzi
wa zahanati na vituo vya afya na vifaa tiba katika maeneo ambayo bado hayana
huduma hizo. Nawasihi Watanzania wote kuunga mkono juhudi hizi njema za Mheshimiwa
Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, mama yetu, Samia Suluhu Hassan.
Marekebisho ya Sheria ya Fedha ya Mwaka 2022
Mheshimiwa Spika, kama unavyofahamu, Serikali
ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kupitia Sheria ya Fedha ya Mwaka 2021
ilifanya marekebisho kwenye Sheria ya Malipo ya Taifa, Sura ya 437 (The
National Payment System Act, Cap 437) kwa kuanzisha tozo ya miamala ya kutuma
na kutoa fedha ambapo Kanuni ya Sheria husika (The National Payment System (Electronic
Money Transaction Levy Regulations 2021)) ilianzishwa na kuainisha tozo kwenye miamala ya kielektroniki ya kutuma
na kutoa fedha kwa njia ya simu. Vilevile, kupitia Sheria ya Fedha ya Mwaka
2022, Kanuni za Malipo ya Taifa (The National Payment
System (Electronic Money Transaction Levy) Regulations 2021) zilifanyiwa
marekebisho kwa lengo la kuongeza wigo wa tozo hiyo kwa miamala yote ya
kielektroniki. Marekebisho hayo yalihusisha miamala ifuatayo ya kielektroniki ambayo inalalamikiwa;
a)
Kuhamisha fedha kutoka akaunti ya Benki ya
mtumiaji kwenda mitandao ya simu;
b)
Kuhamisha fedha kutoka akaunti ya Benki ya
mtumiaji kwenda akaunti nyingine
ya mtumiaji ndani ya benki husika;
c)
Kuhamisha fedha kutoka akaunti ya benki ya mtumiaji
kwenda akaunti ya benki nyingine;
d)
Uhamishaji
wa Fedha kimataifa;
e)
Kutoa fedha taslimu kutoka akaunti ya simu ya mtumiaji
au akaunti ya benki kwa mkusanyaji, wakala wa mkusanyaji au mashine ya kuhesabu
fedha kielektroniki.
Mheshimiwa Spika, Kuongezwa kwa wigo wa utozaji wa tozo za miamala kumepelekea malalamiko hasi
kutoka kwa wadau. Wapo waliodhania gharama zote hizo zimeletwa na Serikali ili
hali gharama za kutuma au kutoa fedha zimejumuisha gharama za taasisi husika na
nyongeza kidogo ya Serikali. Kwa mfano unapotoa TZS 15,000 ni TZS 2,443,
Gharama ya Benki ya Tangu zamani ni TZS 2,200 na tozo ya Serikali yaani gharama
mpya ni TZS 243, na kwenye kutuma zaidi ya milioni tatu kielektoniki (T.T) gharama ilikuwa TZS 14,000
ambapo gharama za Mabenki tangu zamani ni TZS 10,000 na tozo ya Serikali ni TZS
4,000.
Mheshimiwa
Spika, Kufuatia malalamiko hayo, Kamati Kuu ya Chama Cha Mapinduzi chini ya Mwenyekiti
wake Mheshimiwa Samia Suluhu Hassan kiliielekeza Serikali kupitia upya tozo za miamala
na kuzingatia maoni ya wananchi. Wizara ya Fedha na Mipango kupitia wataalam wake
wa Bajeti na wataalam wa Sera wakiwashirikisha wadau wamefanyia kazi maelekezo ya
Chama na Maelekezo ya Mheshimiwa Samia Suluhu Hassan Rais wa Jamhuri ya Muungano
wa Tanzania kwa kupitia upya tozo hizo.
Mheshimiwa Spika, naomba kusisitiza hapa wataalam wa Wizara ya Fedha na
Mipango wanaohusika na maswala ya Bajeti na Sera wamefanya mapitio haya wakiwa
Ofisini kama Sehemu ya Majukumu yao ya Kila siku tofauti na taarifa
zilizozungushwa kuwa kuna tume ya watu 200 imeundwa na inatumia mabilioni ya
fedha. Napenda kuwasilisha taarifa kuwa tumefanya mapitio kama
ifuatavyo: Kupunguza mzigo wa tozo kwa jamii,
Kuchochea matumizi ya miamala kwa njia ya fedha taslimu (cash); Kurahisisha utozaji,
na Kuzuia utozaji wa tozo husika mara mbili kwa kuwa utozaji wake kwa sasa unahusisha
pande zote mbili yaani mtoaji na mpokeaji.
Marekebisho Yatakayofanyika
Mheshimiwa Spika, marekebisho yatakayofanyika
ni kama ifuatavyo;
a)
Kufuta tozo ya kuhamisha fedha kutoka benki kwenda mitandao
ya simu (pande zote);
b)
Kufuta tozo ya kuhamisha fedha ndani ya benki moja
(pande zote);
c)
Kufuta tozo ya kuhamisha fedha kutoka benki moja kwenda
benki nyingine (pande zote);
d)
Wafanyabiashara (merchants) hawatahusishwa kama ilivyo
kwenye kanuni za sasa;
e)
Kusamehe tozo ya miamala kwenye utoaji wa fedha taslimu
kupitia wakala wa benki na ATM kwa miamala yenye thamani isiyozidi shilingi 30,000;
na
f)
Kupunguza gharama ya miamala kwa asilimia 10 hadi
asilimia 50 kufuatana na kundi la miamala. Ikumbukwe kuwa tozo hizo ambapo
viwango vya tozo vilishushwa kwa asilimia 30 kutoka kiwango cha juu cha shilingi
10,000 hadi kiwango cha juu cha shilingi 7,000, viwango ambavyo vilianza
kutumika tarehe 07 Septemba, 2021. Kadhalika, Mheshimiwa Rais alisisitiza
kupunguzwa zaidi tozo ambapo Wizara ya Fedha ilipunguza tozo zaidi kwa kushusha
tena kiwango cha juu kutoka 7,000 hadi 4,000.
Mheshimiwa
Spika, marekebisho
haya yataanza kutumika tarehe 1 Oktoba 2022.
Mheshimiwa
Spika, Sambamba
na hatua hiyo, Serikali inafuta utaratibu wa kodi ya zuio inayotokana na pango
kukusanywa na mpangaji na badala yake jukumu hilo linarejeshwa kwa Mamlaka ya
Mapato Tanzania (TRA) kwa utaratibu utakao
bainishwa kwenye kanuni. Napenda
kusisitiza kuwa kodi ya zuio ya pango siyo ya mpangaji bali inapaswa kulipwa na
mpangishaji ambaye ndiye anapokea mapato kutokana na uwekezaji au biashara ya
kupangisha. Utaratibu huo umekuwa ukitumika kwa muda mrefu kwenye nyumba za
biashara na nyumba zinazopangishwa kwenye makampuni au mashirika yanayofunga
ritani za kodi.
HITIMISHO
Mheshimiwa Spika, mwisho lakini
sio kwa umhimu nisisitize mambo mawili:
1) Ni dhahiri kwamba punguzo hili litapunguza mapato ya Serikali,
naelekeza fedha hizi zifidiwe
kutokana na kubana matumizi mengineyo ndani ya Serikali ambayo hayataathiri utekelezaji wa majukumu ya Msingi ya mafungu husika. Namwelekeza Mlipaji Mkuu wa Serikali kukaa na Maafisa
Masuuli wote kuyaangalia upya mafungu ya matumizi Mengineyo ili miradi ya maendeleo
yote isiathirike kwa hatua hii. Tukate kwenye chai, vitafunwa, misafara kwenye safari za ndani na nje
kwa maafisa wa Wizara zetu kama
Mhe Rais alivyoelekeza, tukate Mafunzo, Semina, Matamasha, Warsha, makundi yanayokwenda
kukagua mradi ule ule kwa nyakati tofauti au makundi yanayokwenda eneo lilelile
kila mtu na gari lake (Mfano, Wilaya ile ile kila Afisa na gari peke yake, Mkoa
ule ule kila Kiongozi na gari pekee yake).
Mheshimiwa
Spika, Naomba kuwasilisha.
Dkt.
Mwigulu Lameck Nchemba Madelu (Mb.)
Waziri wa Fedha na Mipango,
Septemba 20, 2022.